"Nie jesteśmy żadną bandą,
tak jak nas nazywają
zdrajcy i wyrodni synowie Ojczyzny."
(mjr Zygmunt Szendzielarz "Łupaszka")
W roku 2023 już po raz trzynasty obchodzimy, ustanowiony przez Sejm RP, Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych. Nasza szkoła również włączyła się w obchody tego święta.
W piatek 3 marca uczniowie brali udział w spotkaniu dotyczącym tematyki żołnierzy wyklętych (żołnierzy podziemia niepodległościowego).
Kim byli Żołnierze Wyklęci? Dlaczego nie skończyli walki zbrojnej po zakończeniu okupacji niemieckiej? Jakie organizacje tworzyły podziemie niepodległościowe? Jak funkcjonowało zbrojne podziemie? Jak z Żołnierzami Niezłomnymi walczyli komuniści? Dlaczego komuniści ukrywali zwłoki naszych Bohaterów?
Odpowiedzi na te pytania uczniowie otrzymali po obejrzeniu filmu „Żołnierze Wyklęci” i prezentacji multimedialnej. Pomocną była też przygotowana na tę okazję gazetka okolicznościowa.
Podczas spotkania uczniowie dowiedzieli się o żołnierzach wyklętych z naszej miejscowości, Bychawki.
Jednym z nich był porucznik Zygmunt Winiarczyk ps. "Szerszeń". W czasie okupacji najpierw walczył przeciwko Niemcom w oddziałach partyzanckich "Spartanina" i "Szarugi", a po zniewoleniu komunistycznym, od lutego 1945 roku, przeciwko "utrwalaczom" władzy ludowej w zgrupowaniu majora c.c. Hieronima Dekutowskiego "Zapory".
Był dowódcą plutonu. Żołnierze por. Winiarczyka brali udział w wielu akcjach rozbrajania posterunków MO i placówek ORMO, m. in. w Bychawie (27 V 1945), Rybczewicach, Krzczonowie, Częstoborowicach, Nowinach Żukowskich, Hucie Turobińskiej, Wysokiem.
9 czerwca 1945 roku - dzień po akcji na posterunek w Wysokiem, oddział „Szerszenia” wpadł w zasadzkę grupy operacyjnej NKWD w Prawiednikach (Polanówce). Zginęło wówczas pięciu jego żołnierzy. W miejscu walk, w sierpniu 2012 roku, odsłonięto pomnik upamiętniający Poległych Żołnierzy.
Pod koniec lipca 1945 roku komuniści ogłosili pierwszą amnestię (druga była na początku 1947 roku). Partyzanci widząc w niej szansę na normalne życie zaczęli ujawniać się.
Zygmunt Winiarczyk również uwierzył w dobre intencje sprawujących wówczas władzę komunistów. Ujawnił się 15 października 1945 roku w Lublinie, a już 4 grudnia został aresztowany ponieważ uznano jego ujawnienie za … nieuczciwe. Został uwięziony na Zamku Lubelskim. Po okrutnym śledztwie, wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 29 października 1946 roku, został skazany na 10 lat pozbawienia ludności. Z więzienia wyszedł po 5 latach, wyczerpany fizycznie i psychicznie.
Zmarł 8 grudnia 1964 roku.
Drugim naszym lokalnym Bohaterem jest, urodzony w Bychawce w 1924 roku, Mieczysław Ponieważ.
Mieczysław działalność konspiracyjną rozpoczął w maju 1941 roku przystępując do lokalnej placówki ZWZ-AK. Następnie - już jako "Sokół" - służył w oddziale partyzanckim "Szarugi". W lutym 1945 roku, razem z "Szerszeniem" przystąpił do oddziału partyzanckiego "Zapory". Służył w plutonie swojego kolegi Winiarczyka, jako z-ca d-cy plutonu, a później był d-cą sekcji w tym plutonie.
"Sokół" m.in. dowodził grupą partyzantów w bitwie z wojskami NKWD w Polanówce 9 VI 1945 roku.
W 1945 roku, a następnie w 1947 skorzystał z amnestii. Jednak podobnie jak w przypadku Winiarczyka władze unieważniły jego ujawnienie. "Sokół" został aresztowany i osądzony. Wyrokiem WSR został skazany na 8 lat pozbawienia wolności. Z więzienia wyszedł w 1954 roku. Zamieszkał z żoną w Lublinie.
Brał czynny udział w działaniach kombatanckich, doprowadził do zbudowania pomnika w miejscu bitwy stoczonej z Sowietami w Polanówce.
Zmarł 21 września 2018 roku, został pochowany na cmentarzu na Majdanku.